علت ایجاد حریق
علت ایجاد حریق
حریق یک نوع فعل و انفعال شیمیایی است که در اثر اکسیژن لازم و رسیدن حرارت به مواد قابل اشتعال ایجاد می‌شود. شعله‌های آتشی که زبانه می‌کشند در اثر ذوب شدن مواد قابل اشتعال ایجاد شده و در شرایط حرارت بالا صورت می‌گیرد؛ حرارتی که هم خود نتیجه حریق است و هم علت آن. در صورت جلوگیری از رسیدن اکسیژن به مواد قابل احتراق می‌توان از علت ایجاد حریق به طور جدی جلوگیری کرد.
به این منظور، اگر میزان درجه حرارت سوختن را در سطحی پایین‌تر از میزان اشتعال نگه داریم آتش سوزی ایجاد نخواهد شد و در صورت وجود احتراق در صورتی که از واکنش‌های زنجیره‌ای دامنه‌دار احتراق جلوگیری کنیم باعث اطفاء حریق خواهد شد.
تعریف مواد قابل سوخت: مواد قابل سوخت مواد، مصالح، اشیا و تمام اجسامی هستند که در از دلایل اصلی علت ایجاد حریق هستند که در دامنه‌دار بودن احتراق مشارکت می‌کنند.
تعریف بار حریق: اگر مواد قابل سوختن را با وزن یک چوب در نظر بگیریم که به میزان نیروی حرارتی که تولید می‌کند برای هر متر مربع قیاس شود، بار حریق نامیده می‌شود.
برای ایجاد حریق چه عامل‌هایی نیاز است؟
علت ایجاد حریق
سه عامل اصلی برای ایجاد حریق نیاز هستند که حریق به شکل دامنه‌دار و گسترده ایجاد شود:
- مواد قابل احتراق
- اکسیژن لازم
- حرارت مورد نیاز
در اصطلاحات آتش‌نشانان، این سه عامل مثلث آتش شناخته می‌شوند که از دلایل مهم علت ایجاد حریق هستند. مشخص کردن این سه عامل اصلی هم به پیدا کردن دلیل آتش و هم راهی مناسب برای سرکوب کردن آن کمک خواهد کرد و به طور حتم اگر یکی از این سه عامل حذف شوند احتراق به وجود آمده خاموش خواهد شد.
احتراق در صورتی که با یک جرقه کوچک شروع شود با این سه عامل و یا عوامل بیشترگسترش پیدا کرده و باعث ایجاد شرایطی وخیم‌تر خواهد شد، هر آتشنشانی با این سه مثلث اصلی به درستی شناخت داشته و با آنالیزکردن محیطی افروخته‌ای که در آن قرار دارد خواهد توانست عملکرد بجایی داشته باشد.
سه شیوه مهم برای مهار آتش
سه راه مهم و ضروری که هر آتشنشانی برای مهار آتش و سرکوب کردن آن باید بداند از جمله موارد زیر است:
- محدود یا جداسازی آتش
- بستن راه اکسیژن
- سرد کردن
در گذر زمان با فعل و انفعلات شیمیایی مختلف فرض مثلث آتش به نام‌های دیگری از جمله مربع آتش، هرم آتش و پنج ضلعی آتش تغییر کرده است و با بیان سه عامل اصلی ضروری علت ایجاد حریق، آتش‌نشان با سنجش محیط و راه‌های درز کردن هوا و همچنین میزان و نوع مواد قابل اشتعال در آن خواهند توانست به شکل بهتری مدیریت آتش را در دست بگیرند.
مراحل علت ایجاد حریق
همیشه به یک شکل احتراق صورت نمی‌گیرد و در آتش سوزی‌ها از جمله، درجه حرارت بالا و مواد قابل اشتعال آن محیط متفاوت خواهد بود؛ به این معنی که حرارت ایجاد شده تا زمان سوختن مواد قابل احتراق بالا خواهد گرفت و سپس بعد از اتمام سوختن این مواد، شعله آتش فروکش می‌کند.
بیان یک نکته مهم برای علت ایجاد حریق آتش ضرورت دارد که افزایش میزان حرارت به اندازه آن مواد سوختنی وابسته نیست؛ بلکه پیرو یکسری فعل و انفعالات شیمیایی است.
زمان اوج گرفتن آتش و گسترش آن زمانی است که باید حریق کنترل و سرکوب شود که در این صورت لازم است مطلع شدن از وجود آتش و کنترل آن به موقع صورت گیرد.
در جهان انرژی حاصل از اشتعال بسیار قابل استفاده و دارای اهمیت است که این عمل در نتیجه فعل و انفعالات شیمیای و فیزیکی لازم است. مولکول‌های آتش در اثر فراهم بودن درجه حرارت شکسته شده و با اکیسژن مخلوط می‌شوند که این موضوع به خودی خود باعث به وجود آمدن مولکول‌های تازه‌تر و علت ایجاد حریق بیشتر و تشکیل انرژی لازم به صورت نور و گرما است که این عمل در نتیجه زنجیره‌وار بودن عوامل علت ایجاد حریق است.
منظور از احتراق کامل و ناقص چیست؟
در احتراق کامل همه عوامل ایجاد حریق به بیشترین میزان اکسیداسیون خود رسیده‌اند؛ اما اگر اندازه‌ای از مواد دارای قابلیت اکسید شدن در حریق به جا بمانند یا توسط دود از بین رفته شوند، عمل احتراق ناقص ایجاد شده است که در این صورت اندازه‌ای از انرژی هدر رفته است.
برای اینکه احتراق کامل انجام شود باید یکسری شرایط فراهم باشد و عوامل ایجاد حریق به مقدار لازم موجود باشد.
اکسیژن کافی: به این منظور که برای ایجاد حریق کامل باید هوای موجود در محیط بیشتر از هوای در نظر گرفته شده باشد که این میزان دارای بار اضافه برای انواع احتراق متفاوت بوده و وابسته به خاصیت مواد قابل سوختن است. مثلا در سوختن مواد جامد این مقدار اکسیژن 40 تا 50 درصد و برای مواد سوختنی مایع 8 تا 15 درصد و جهت سوخت‌های گازی 0 تا 5 درصد است.
مواد قابل احتراق: این مواد از علت ایجاد حریق هستند و باید به طور مناسبی با اکسیژن موجود ترکیب شوند. در آتش سوزی‌ها که مواد آن از نوع گازی هستند، گازها و بخار به بهترین شکل ممکن با اکسیژن فضا ترکیب می‌شوند و سرعت و درجه اشتعال بالا می‌گیرد.
انواع مایعات به شکل راحت گازها دارای قابلیت احتراق نیستد؛ زیرا مولکول‌های هوا قابلیت رسوخ در مایعات را ندارند. جامدات در شرایطی به بهترین شکل ممکن می‌توانند باعث ایجاد آتش سوزی شوند که به قطعات کوچک‌تر درآورده شوند تا میزان رسیدگی اکسیژن محیط به این اجسام راحت‌تر فراهم شود.
ارتفاع آتش: ارتفاع آتش یا شعله به میزان تولید مولکول آزاد از مواد سوختنی بستگی دارد و هر اندازه این مولکول‌های تولید شده بیشتر و پر شتاب‌تر باشد، اندازه قدی شعله بالاتر رفته که در نوع مایعات، این مقدار بسیار بیشتر نسبت به جامداتی همچون فلزات است.
اجزاء احتراق
با ایجاد اکسیژن لازم باعث شده که مواد دارای خاصیت سوختن برای به دست آوردن اکسیژن مناسب خود به قسمت‌های دورتر از سرمنشا خود شعله بکشند که موجب ایجاد شعله‌های قدی بلندتر خواهد شد.
در این قسمت به اجزاء احتراق خواهیم پرداخت:
فشار بخار
این فشار ایجاد شده توسط بخارات مولکول‌های آزاد شده از مواد مایع یا جامد در نقطه دارای اعتدال هستند که فشار بخار در نظر گرفته می‌شود.
دمای خطرناک
برای تبدیل هر ماده‌ای به صورت گاز یا بخار مقدار دمایی وجود که بیشتر از این حد قدرت نیروی‌های بین مولکولی توانایی حفظ مولکول مایع را ندارد.
فشار خطرناک
فشار مورد نیاز برای به مایع تبدیل کردن گاز یا بخار را درجه فشار خطرناک می‌گویند.
حرارت دما:
کمیتی است که برای سنجش درجه حرارت با واحدهای متنوع فارنهایت اندازه گرفته می‌شود. در محاسباتی سانتیگرادی آب در صفر درجه یخ می‌بندد و در صد درجه جوشیده می‌شود، اما اندازه فارنهایت آب در 32+ یخ می‌بندد و در 212 درجه جوشیده خواهد شد.
آشنایی با عوامل ایجاد حریق
در زیر به عواملی که علت ایجاد حریق هستند اشاره خواهیم کرد:
- انسان به عنوان عامل اصلی
- نقص فنی ( رایج‌ترین آن خرابی کابل‌های برق و…)
- ایجاد حریق عمدی
- عوامل طبیعی (صاعقه و…)
هر کدام از این عوامل به نوبه خود باعث ایجاد آتش‌سوزی‌های گسترده و دامنه دارای می‌شوند که باعث ایجاد عواقب مخربی شده و خسارات بسیاری به بار خواهند آورد. مثلا یک نمونه بارز آتش سوزی‌ها مراتع و جنگل‌ها است که با بی احتیاطی‌های انسان شکل می‌گیرد؛ هر چند که در آتش سوزی مراتع و جنگل‌ها، پدیده‌های طبیعی مثل صاعقه قابل توجه ابوده و از علت ایجاد حریق در بسیاری از پاساژها یا اماکن سیم پیچی‌های قدیمی و نادرست برق است.
هر کدام از این عوامل چه انسانی چه طبیعی به نوبه خود می‌توانند باعث احتراق‌های عظیمی شوند که تبعات سنگینی به بار خواهند آورد؛ پس هر شخص به عنوان یک مسئول اصلی باید مراقب رفتارهای آسیب زننده خود باشد و همچنین دولت‌ها نیز باید بتوانند تمامی این موارد را پیشگیری وکنترل کنند تا از بروز چنین رخدادهایی جلوگیری شود.
سخن پایانی
در این مقاله به طور مفصل و تیتر وار به علت ایجاد حریق پرداختیم؛ عواملی که نام بردیم از عامل‌های مهمی هستند که در اثر بی‌تدبیری‌ها، مهم‌تر از همه بی‌تدبیری انسانی، باعث ایجاد شرایط غیرقابل جبرانی در اثر آتش سوزی‌ها می‌شوند و جان و مال بسیاری از مردم را به خطر خواهند انداخت.
به این موضوع مهم نیز پرداختیم که اقدام به موقع و درست گروه‌های آتشنشانی خواهد توانست در عملکرد درست و لازم جهت سرکوب کردن و فرونشاندن آتش بسیار مهم باشد. علی‌رغم عملکرد درست بدنی یک آتش‌نشان، به کارگرفتن هوش و ذکاوت او کمک خواهد کرد که به سرعت شرایط گسترش آتش را محدود کرده و همچنین از عواقب تاسف باری که ایجاد خواهد شد جلوگیری کند؛ همه این‌ها بستگی به شناخت علت ایجاد حریق دارد تا بتوان بهترین عملکرد را داشت.