حریق کنترل شده
حریق کنترل شده یا حریق مصنوعی که به طور خاص و بیشتر در برنامه‌ریزی جنگل‌داری و کشاورزی برای بازسازی دشت‌ها و مراتع، همچنین کم کردن گازهای گلخانه‌ای انجام می‌شود. همانطور که می‌دانیم آتش برای انسان دارای خاصیت و انرژی بسیار است، اما زمانی که به درستی از آن استفاده شود.
بنابراین حریق کنترل شده یا مصنوعی به عنوان یک وسیله کمکی برای کشاورزان و جنگل‌بانان شناخته می‌شود. این نوع حریق در شرایط مدیریت و کنترل شده انجام می‌شود تا هم حجم آتش بالا نگیرد و هم آتش سوزی به مناطق دیگر سرایت نکند. این نوع حریق از جهت بوم شناسی دارای کاربرد بسیار برای کشاورزان و جنگل‌بانان است.
کاربرد حریق کنترل شده
حریق کنترل شده
آتش سوزی مصنوعی و کنترل شده باعث می‌شود که تعدادی از درختان جنگلی که احتیاج به تکثیر آن‌ها است شروع به جوانه زدن کنند و به این شکل جنگلی احیاء شده داشته باشیم. انواع درختانی که با این شیوه رشد و تکثیر خوبی پیدا می‌کنند مانند کاج ساحلی و درخت غول هستند که باید ذکر کرد بسیاری از درختان بارور برای به ثمر رساندن میوه‌های خود و تکثیر به گرمای حریق نیاز دارند.
حریق مصنوعی و حریق در حالت کلی در نتیجه اکوسیستم جنگلی بسیار موثر بر بروز کیفیت‌های بارز خاک است. از جمله این تاثیرات تغییر در خاصیت فیزکی (تخریب کردن و تخلخل خاک، بالا بردن رواناب و انجام عمل فرسایش)، تغییر در خاصیت شمیایی (کم کردن مواد آلی، تبخیرکاتوین‌ها، تغییر در ذخایر و تامین عناصر غذایی و چرخه آن‌ها)، تغییر بیولوژیکی خاک (کاهش گونه‌های میکرو و ماکروفن‌ها و تغییر دادن تعداد میکربی)؛ همچنین با کمک آتش، می‌توان باعث تغییر در پوشش‌های گیاهی شد.
احتراق کنترل شده در جنگل‌ها با ایجاد خصیصه آبگریزی در خاک باعث کم کردن نفوذ پذیری خاک می‌شود و بازده سیستم هیدرولوژیکی را پایین می‌آورد.
تمامی این موارد و خاصیت‌های مهم که نام بردیم از نتایج مفید و پر خاصیت آتش سوزی‌های کنترل شده است که با تحقیقات بیشتر می‌توان اثرات بهتر حریق مصنوعی را متوجه شد. اما باید مراقب بود که آتش سوزی کنترل شده همانطور که از نامش پیداست باید مدیریت شده و کنترل شده صورت گیرد که موجب حریق گسترده و دامنه‌دار نشود.
تاثیر حریق کنترل شده بر خاک
- در حالت کلی این نوع از حریق با ایجاد تغییر در خاک پس از احتراق موجب تغییرات آب، پوشش گیاهی و گونه‌های جانواری زنده می‌شود.
- اکوسیستم را از حالت اعتدال خارج می‌کند و این عمل در نتیجه عوامل محیطی مانند میزان رطوبت، سرعت باد و توپوگرافی کنترل می‌شود.
- بر خاصیت‌های شیمیایی، فیزیکی، بیولژیکی خاک اثر می‌گذارد؛ از جمله باعث افزایش نیتروژن و فسفر می‌شود.
- حریق مصنوعی موجب تاثیر در مواد آلی خاک شده، بهترین عامل ماندگاری برای اکوسیستم جنگلی است و از لایه خاک در برابر فرسایش‌ها محافظت می‌کند.
- حذف موقتی بسیاری از علوفه‌ها و همچنین علف‌های هرز است که امکان ایجاد رویش گونه‌های مفید را فراهم می‌کند.
- تاثیر این حریق بر فعالیت عناصر غذایی که این عناصر یا به شکل دود از دسترس خارج می شوند، یا به صورت خاکستر در لایه سطحی خاک می‌نشیند یا باعث تشکیل لایه نفوذ ناپذیر در خاک شده و موجب افزایش رواناب و عدم فرسایش خاک موجود، رشد و جوانه زدن دانه‌های درختان در خاک، در اثر گرمای ایجاد شده، می‌شود.
اثرات مفید دیگر حریق کنترل شده
همانطور که بیان کردیم حریق کنترل شده یا مصنوعی در اکوسیستم جنگلی به صورت مصنوعی یا طبیعی تاثیرات مهم و موثری بر عناصر تشکیل دهنده خاک و ترکیبات موجود در خاک می‌گذارد؛ البته تمامی فوایدی که گفته شد، تحت تاثیر آتش سوزی کنترل شده صورت می‌گیرد، نه مواردی که شدت آتش به حدی باشد که اثرات برعکس و مضری داشته باشد، علاوه بر اینکه ممکن است باعث آتش سوزی‌های گسترده شود.
پایداری قسمت‌های زیر زمینی، رفع کردن نیاز آب و غذای گیاهان موجود از طریق ریشه، ایجاد عملکرد بهتر چرخه بیوژیوشیمیایی است؛ البته تمامی این تاثیرات بیان شده در اثر احتراق کنترل شده کم نیستند و می‌توانند تاثیر بسزایی داشته باشند.
سخن پایانی
حریق کنترل شده به شکل موثر و مفیدی در اقدامات زراعی و احیاء جنگل‌ها بسیار مفید بوده و باعث جایگزینی و رشد گونه‌های جانوری مفید خواهد شد. البته باید این موضوع را مد نظر داشت که آتش سوزی انجام گرفته باید تحت شرایط کنترل شده و به شیوه علمی صورت گیرد؛ زیرا حجم و شدت بسیار آتش ایجاد شده و طولانی بودن مدت زمان آتش باعث ایجاد سرایت احتراق به بخش‌های دیگر شده و از کنترل خارج خاهد شد.
در شرایط دیگر برای ایجاد حریق مصنوعی اگر کنترل درستی صورت نگیرد، باعث اثرات برعکس شده و به گونه‌های جانوری تازه جوانه زده آسیب می‌زند و مواد مفید در خاک را از بین می‌برد، علی‌رغم دیگر موارد آسیب زننده‌ای که در اثر ایجاد حریق به شکل نادرست صورت خواهد گرفت.