رفتار شناسی حریق
رفتار شناسی حریق
قرار است در این مقاله درباره رفتار شناسی حریق صحبت کنیم و اینکه چطور بتوانیم انرژی مفید آتش را تحت اختیار خود در بیاوریم؟ همانطور که می‌دانید بشر در گذر زمان استفاده‌های بسیاری از نیروی آتش برده است و حتی کشف آتش یک قدم به جلو برداشتن برای تمدن انسان بوده است؛ زیرا انرژی گرمایشی آتش توانسته کمک بسیاری به پیشرفت زندگی انسان کند.
ضمن کارایی مفیدی که آتش برای ما داشته است، می‌دانیم که ممکن است اثرات مخرب جبران‌ناپذیری هم برای انسان به وجود بیاورد، این موضوع نیازمند هدایت این نیرو، کنترل و مدیریت آن است که به آن رفتار شناسی حریق گفته می‌شود.
جهت رفتار شناسی حریق یک مرور کلی از علل ایجادکننده آتش، گسترش آن و نحوه اطفاء حریق به درستی، خصوصا برای ماموران نیروی آتشنشانی بسیار مهم است؛ بنابراین ما نیز به مرور این عوامل و عملکرد مناسب در مقابل این نیروی سازنده‌ی مخرب می‌پردازیم.
رفتار شناسی حریق چیست؟
رفتار شناسی حریق
رفتار شناسی حریق با توجه به گفته‌های ما مربوط به شناخت عوامل اصلی آتش و مثلث آتش است و بیشتر از آن مربوط به اطفاء درست آتش، مدیریت درست و هدایت آتش است؛ از این رو بررسی تمامی عوامل اصلی دیگر در تشکیل آتش دارای اهمیت برای آتش‌نشان بوده و اهمیت بسیار دارد.
شکل مواد در اطراف ما
عناصر چهارگانه طبیعت: آب (مایع)، باد (گاز)، خاک (جامد)، آتش (انرژی)
مواد به سه صورت در اطراف ما هستند:
جامد، مایع، گاز
اگر این مواد به حالت طبیعی خود باشند و به صورت فیزیکی به یکدیگر مبدل شوند، دارای قابلیت بازگشت هستند و اگر این مواد به صورت شیمیایی همچنان موجود باشند، دارای قابلیت برگشت‌پذیری نیستند.
آتش به عنوان یکی از عوامل اصلی عناصر:
فعل و انفعالات شیمیایی که در اثر اکسداسیون حرارتی است به وجود آمده و دارای نور و حرارت است. در ایجاد احتراق، وجود مواد قابل سوختن با اکسیژن مخلوط شده و در اثر حرارت تولید اتش می‌کند.
احتراق چیست؟
آتش از همان زمان‌های اولیه جزو عناصری بوده است که می‌توانسته برای انسان خطرزا باشد و خسارات بسیاری برای او ایجاد کند، هر نوع حریقی که صورت می‌گیرد با تولید دود، حرارت و نور همراه است. احتراق به این معنی است که آتش از یک نیروی حرارتی در هنگام رخ دادن تشکیل شده و با این نیروی حرارتی گسترش یافته و دامنه‌دار شده است.
طبق این گفته رفتار شناسی حریق بسیار مهم است و اینکه انسان به عنوان عامل اصلی ایجاد کننده احتراق نباشد؛ سپس مساله اطفاء حریق پیش آمده که در این عمل جهت کنترل هدایت و خاموش کردن آتش صورت می‌گیرد و همانطور که می‌دانیم در اطفاء حریق هدف مقابله با خسارات جبران ناپذیر مالی و جانی است و مراقب از محیط زیست در سرتاسر جهان است.
بنابراین برای اطفاء حریق نیاز به داشتن مهارت، استعداد و تخصص در این کار است و نمونه بارز آن ماموران آتشنشانی هستند که نیازمند گذراندن دوره‌های لازم در حیطه عمومی جهت مقابله با آتش و در حیطه تخصصی، اقدامات امداد و نجات هستند. آتشنشانان و مسئولین ایمنی و بهداشت از جمله کسانی هستند که باید رفتار شناسی حریق را به صورت درستی بلد باشند؛ هر چند که به نظر ما هر فردی به عنوان یک شخص آگاه و مسئول نیز باید این مساله را بداند.
درباب رفتار شناسی حریق
در این بخش به مواردی درباره رفتار شناسی حریق می‌پردازیم.
انواع احتراق
طبق علم آتشنشانی ما با سه نوع احتراق روبرو هستیم:
حریق آهسته
در این نوع حریق، زمان سوختن واکنش بسیار آهسته است که ما قادر به دیدن آن نیستیم؛ از جمله زنگ زدن آهن که نتیجه فعل و انفعالات شیمیایی به اکسیداسیون حرارتی و تولید کننده حرارت و نور است که ما قادر به دیدن آن‌ها نیستیم.
حریق عادی
در این نوع حریق اکسیژن لازم با مواد قابل احتراق ترکیب شده که هم نتیجه حرارت است، هم حرارت تولید می‌کند و هم نور.
حریق تند
در این نوع حریق سرعت احتراق به قدری بالا است که موجب خطرات جدی برای جان و مال افراد خواهد شد.
مثلث حریق
همانطور که بیان کردیم عوامل اصلی به وجود آورنده احتراق سه نوع عمال اصلی اکسیژن، مواد قابل سوختن و حرارت هستند که در علم آتشنشانی به عنوان مثلث آتش شناخته شده هستند. البته اینکه فقط بگوییم وجود این سه عامل برای احتراق کافی است، اغراق کردن است و در حالت کلی این سه شرط از عوامل اصلی به وجود آوردن آتش هستند.
در تجدید نظرهای صورت گرفته این سه عامل گسترش پیدا کرده‌اند و به عنوان مربع آتش و… نیز شناخته شده هستند.
اطفاء احتراق
طبق تعریف بیان شده از آتش ما با شرایطی روبرو هستیم که بخواهیم برای خاموش کردن آتش و یا از بین بردن یکی از سه عامل و یا یک گزینه مثلث آتش اقدام کنیم که این موضوع همان اطفاء حریق نامیده می‌شود.
خفه کردن از حذف اکسیژن می‌آید، سرد کردن از حذف حرارت و جداسازی از حذف مواد قابل اشتعال. در رفتار شناسی حریق و عملیاتی شدن درست اطفاء حریق آتشنشانان به این موضوع توجه دارند که در بسیاری از شرایط، اجرایی کردن و عمل خفه کردن همیشه ممکن نیست؛ پس به دو شیوه دیگر جداسازی و سرد کردن برای خاموش کردن آتش اقدام می‌کنند.
به این معنی اگر مدت زیادی از آغاز آتش سوزی گذشته باشد آتش نشان به شیوه عمل سرد کردن حریق عمل می‌کند؛ اما در احتراق‌های عظیم و دامنه دار که در زمان مدت‌داری در حال سوختن هستند، انجام روش جداسازی یا حذف مواد قابل سوختن بسیار مناسب‌تر خواهد بود. یک آتش‌نشان علاوه بر قدرت انعطاف بدنی باید از ذهنی منعطف برخوردار باشد که بتواند این عمل را انجام دهد.
اجرای عمل جدا سازی
عمل جدا کردن به سه شکل قابل اجرا است:
- جداسازی و یا به قطعه‌های کوچک‌تر قسمت کردن مواد قابل احتراق
- جداسازی مواد قابل حتراق از ماده غیر قابل احتراق
- جداسازی مواد غیر قابل احتراق از ماده قابل احتراق
بیان یک نکته ضروری است که عمل جدا کردن را می‌شود با دور ساختن این مواد به مکان دیگر و یا خنک کردن توسط آب و مواد اطفاء کننده دیگر ممکن کرد.
اجزاء انتقال حرارت
به شیوه‌های زیر می‌توان انتقال گرما را انجام داد:
- جابجاکردن یا همرفتی
- رسانا کردن یا ایجاد قدرت هدایت
- پرتوزایی
چند واقعه مهم احتراق
در این بخش به واقعه‌های مهم احتراق می‌پردازیم:
فلش اور
منظور از این مورد، مرحله فاصله میان شکل گیری حریق و بالا گرفتن احتراق است که در یک محیط مواد قابل اشتعال به اندازه زیادی دچارگرما می‌شود؛ همچنین در این مورد مسیر عبور و مرور هوا به طور کامل محیا است و عمل هواگیری صورت می‌گیرد به این دلیل که احتراق در یک مکان سربسته ایجاد می‌شود.
بک درفت
اگر در یک مکان سربسته احتراقی صورت گیرد، با گذر زمان اکسیژن موجود در آن فضا به تدریج کم شده و حرارت انتقال داده شده درون آن مکان موجب پیرولیز مواد قابل اشتعال خواهد شد که در این مورد از بین بردن دو مورد حریق از جمله حرارت و مواد قابل احتراق امکان‌پذیر است و باعث به موقع خاموش کردن آتش خواهد شد.
در این شرایط ما با کمبود اکسیژن مواجه هستیم؛ یعنی به این معنی که دیگر هیچ هوایی در آن محل وجود نداشته و اگر فردی به عنوان آتش‌نشان وارد محل شده و یک راه هوا برای رسیدن اکسیژن به احتراق باز کند؛ باعث ایجاد احتراق به شکل مرگباری خواهد شد که به آن برگشت حریق می‌گویند و بخاطر همین موضوع رفتار شناسی حریق بسیار مهم است.
بلوی
اگر در همجواری یک خزانه دارای محتوای مایعاتی مثل بنزین، حریق صورت گیرد، بر اثر پرتو افکنی حرارت ایجاد شده، دیواره‌های سلیندر بسیار گرم شده و مواد مایع داخل آن جوشیده خواهد شد که با ایجاد فشار بالا و به دنبال آن پایین آمدن تحمل دیواره سیلندر امکان ایجاد یک انفجار عظیم وجود خواهد داشت. در این نوع، آتش باعث پرتاب گلوله مانند اجسام به محیط اطراف خواهد شد که در صورت نبود مواد سوختنی گلوله بزرگ آتش ایجاد نخواهد شد و شرایط مانند سایر موارد است.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم در کنار بررسی جزء به جزء موارد ایجاد آتش به بررسی رفتار شناسی حریق بپردازیم و این موضوع را مشخص کنیم که رفتار شناسی حریق چیست و چگونه با شناخت بهتر عوامل ایجاد آتش و اطفاء آن خواهیم توانست به مفهوم رفتار شناسی حریق به شکل درست برسیم؛ پس این موضوع خصوصا برای آتش‌نشان دارای اهمیت بسیار است و باید به آن توجه شود.
ضمن یادآوری این نکته، ما همانطور که میتوانیم از انرژی آتش استفاده درست ببریم، همچنان میتوانیم شاهد موارد مخرب و آسیب زننده آن باشیم، پس باید به این موضوع توجه داشته باشیم که چگونه این موضوع را مدیریت و کنترل کنیم که در چنین صورتی باید رفتار شناسی حریق را به درستی یاد بگیریم.