حریق چیست؟
حریق چیست؟ و چه عواملی باعث ایجاد حریق می‌شود؟ در سراسر جهان، خسارات ناشی از آتش سوزی‌ها و حریق بسیار زیاد است که ضررهای ناشی از آن هم مالی و هم جانی می‌باشد. در اثر کوچک‌ترین عامل قابل احتراقی یک حریق فاجعه بار اتفاق خواهد افتاد و گستره‌ای از یک جنگل یا کارخانه و یا حتی یک منزل مسکونی را نابود خواهد کرد.
از آتش امکانات گسترده‌ای می‌توان برد و از کارایی‌های فراوان این عنصر می‌توان بهره گرفت؛ اما تا زمانی که این عنصر تحت کنترل باشد همه چیز خوب پیش خواهد رفت ولی هنگامی که قرار است این عنصر گرمایشی باعث ایجاد آسیب و دغدغه شود نیاز به بررسی راه‌های لازم جهت کنترل و مدیریت این مساله است.
حریق چیست؟ و تبعات آن در کشورهای مختلف جهان وکشور ایران چیست؟ در کشور ایران از جمله آتش‌سوزی‌های بسیارگسترده و خسارت‌بارآن می‌توان به احتراق جلفا در تاریخ 1355 اشاره کرد که چیزی حدود 1 میلیارد تومان ضرر به بار آورده و هر چند وقت یک بار بنابر دلایلی این احتراق‌ها به مراتع و اماکن بسیار ضرر زده است.
خوشبختانه با انجام کارهای مثبت دولت‌ها در زمینه سیستم اطفای حریق از بسیاری از این آسیب‌ها جلوگیری شده است.
ماهیت رخ دادن حریق چیست؟
حریق چیست؟
اینکه حریق چیست؟ و چه عواملی باعث این رخداد می‌شود برای خیلی از افراد سوال است و بررسی ایجاد آن از طریق عوامل شیمیایی و فیزیکی بسیار مهم است؛ به این منظور حریق عبارت از تعدادی فعل و انفعالات شیمیایی و اکسیداسیون پر شتاب، با امکان حرارت بالا و ایجاد اشتعال در مواد دارای قابلیت آتش گرفتن است که به طور معمول به شکل گرمایشی رخ می‌دهد.
انواع حریق و علت‌های اتفاق افتادن آتش سوزی‌ها متفاوت است؛ اما وجود چهار عامل مهم که به هرم آتش شناخته شده هستند، برای ایجاد حریق ضرورت دارند و با وجود عدم یکی از این عوامل سرعت گرفتن و شدت آتش غیر ممکن است. این عوامل از جمله: اکسیژن، حرارت، وجود مواد قابل احتراق و یکسری از فعل و انفعالات پیوسته است.
اکسیژن
اکسیژن از عوامل ضروری برای ایجاد حریق است. حداقل اکسیژنی که برای ایجاد حریق لازم است 16 درصد است. اکثر حریق‌ها حتی در 15 درصد اکسیژن هم رخ خواهند داد؛ همچنین بسیاری از عناصر مانند اکسیدهای آلی هم در زمان آتش سوزی اکسیژن لازم خود را، خود به خودی به دست خواهند آورد.
مواد قابل احتراق
موادی که دارای قابلیت اکسیداسیون گرمایشی را داشته باشند به عنوان مواد سوختنی حساب می‌شوند و این مواد ممکن است مایع، جامد و یا گاز با منشا طبیعی یا مصنوعی باشند. سرعت احتراق و گسترش حریق در مواد نام برده شده و دیگر مواد متفاوت است و این احتمال وجود دارد که بسیاری از مواد شاید در حالت عادی دارای قابلیت اشتعال نباشند.
حرارت
حرارت از جمله موارد ضروری و لازم جهت ایجاد انواع آتش سوزی‌ها است که این مقدار ممکن است متفاوت باشد؛ کم شدن حرارت باعث خواهد شد که حریق کم شده و در نهایت آتش خاموش شود.
انواع حریق
حریق گرید A
مواد قابل سوخت این گرید اغلب از جامدات بوده مثل چوب، پلاستیک، کاغذ و…..
حریق گرید B
مواد قابل اشتعال در این گرید مایعات قابل اشتعال هستند؛ مثل مواد نفتی و انواع روغن‌ها
حریق گرید C
در این گرید گازها و مایعات دلیل احتراق هستند؛ مثل گاز مایع یا شهری
حریق گرید D
در این گرید فلزات موجب آتش‌سوزی هستند؛ مثل سدیم، پتاسیم و منیزیم
حریق گرید E
نیروی لازم برای این احتراق از الکتریسته است؛ مانند آتش سوزی از طریق سیم‌های برق و تابلو برق و سایر وسایل برقی
صورت‌های مختلف حرارت در ایجاد حریق چیست؟
در ادامه این بخش به صورت‌های مختلف حرارت در به وجود آمدن حریق می‌پردازیم:
نقطه شعله زنی
نوع حرارت در این درجه به یک مواد قابل اشتعال، به محض اینکه حرارت به آن نزدیک می‌شود مشتعل شده و باعث ایجاد حریق می‌شود و با فاصله گرفتن منشا آتش از آن مواد یا مکان حریق ایجاد نخواهد شد. موادی با نقطه شعله زنی پایین‌تر از 8/37 درجه دما به طور معمول قابل احتراق هستند که در حقیقت نقطه اشتعال سنجیده شده با متغییر شدن ارتفاع شعله از سطح مایع فرق خواهد کرد.
نقطه آتش گیری
این نقطه نشان دهنده حداقل حرارت لازم برای ایجاد آتش سوزی در یک ترکیب مایع-بخار در محیطی بسته است که در مواد مختلف متفاوت است.
درجه اشتعال
درجه اشتعال یا با نام شناخته شده خود به خود سوزی از پایین‌ترین دمای حرارت بالا برای ایجاد و ادامه دار شدن آتش است. درجه اشتعال هر مواد سوختنی دمایی است که با نیروی جدا کننده اجزا متشکل هر ماده را از هم می پاشاند؛ در این حریق بخار به مقدارم لازم ایجاد خواهد شد.
فعل و انفعالات پیوسته
این بعد در هم شکستن مولکول‌های بزرگ‌تر، با ترکیبات ساده و مکرر مواد سوختنی با اکسیژن انجام می‌شود و پایداری حریق وابسته به اکسیژن موجود است. این فعل و انفعالات در ایجاد آتش سوزی از محرکات اصلی نیستند ولی برای دامنه‌دار شدن حریق ممکن هستند.
تفاوت انفجار و حریق چیست؟
تفاوت انفجار و حریق به طور واضح مشخص است و هر انفجاری به طور حتم می‌تواند باعث آتش سوزی شود و هر آتش سوزی نیز می‌تواند موجب انفجار شود که این موضوع بسته به محیط و مواد موجود در آن محیط است. به عبارتی انفجار از آزاد شدن یک‌باره انرژی با سرعت بالا در نتیجه اکسیداسیون لازم امکان پذیر است.
بارزترین تفاوت انفجار و حریق به دلیل مقدار انرژی موجود نیست؛ بلکه به دلیل سرعت تولید این انرژی است. مثلا می‌توان به تفاوت در دو ماده بنزین و دینامیت اشاره کرد که در درجه‌های متفاوت به حالت احتراق و انفجار می‌رسند.
از عوامل اصلی ایجاد حریق چیست؟
عوامل و شرایطی هستند که در ایجاد حریق و دامنه‌دار شدن احتراق موثر هستند به شرح زیر است:
ایجاد حریق مستقیم
به این معنی که قرار دادن مواد قابل اشتعال در مقابل شعله یا حرارت بالا است.
بالا رفتن دما
بالا رفتن دما در درمراتع یا انبوه زغال سنگ و از طریق یکسری فعل و انفعالات باعث ایجاد آتش خواهد شد.
فعل و انفعالات شیمیایی
فعل و انفعالات شیمیایی در نتیجه ترکیب موادی مثل پتاسیم و آب، اسید نیتریک با کاغذ، فسفر با اکسیژن هوا قادر به ایجاد آتش سوزی هستند.
تابش به مرکز اشعه به مواد مرئی و نامرئی
در این مورد به علت ذات پنهان مواد و تابش به مرکز اشعه‌ای مثل نور، سبب آتش سوزی می‌شود.
انرژی برق
گرمایی که به دلیل جریان برق هادی با نیروی بالا موجب حرارت و احتراق می‌شود.
انرژی برق ساکن
این مورد در محل‌هایی که در اثر اختلاف پتانسیل محیط دارای گاز یا بخار مواد به آسانی باعث ایجاد احتراق می‌شود.
صاعقه
صاعقه از مواردی است که از صدها هزار ولتاژ اختلاف پتانسیل برخوردار بوده و به سادگی باعث ایجاد آتش سوزی می‌شود.
احتراق حاصل از مواد منفجره
مواد منفجره مثل دینامیت و تی ان تی در صورت انفجار باعث ایجاد احتراق گسترده می‌شوند.
تجمع بسیار مواد قابل اشتعال در یک مکان
تجمع بسیاری از مواد قابل اشتعال به شکل بخار یا گاز و موارد دیگر در یک مکان می‌توانند سبب ایجاد آتش سوزی شوند.
دلایل دامنه‌دار شدن و شدت حریق
از عامل‌هایی که بر دامنه‌دار شدن و شدت آتش سوزی تاثیر دارند به موارد زیر اشاره کرد:
رسیدن اکسیژن بالا به آتش: این نوع از حریق به وسیله وجود اکسیژن داخل محیط صورت می‌گیرد و همچنین موادی که در هنگام سوختن از خود اکسیژن آزاد می‌کنند، باعث گسترش بیشتر حریق خواهند شد.
پایایی شیمیایی مواد قابل اشتعال: در صورت پایایی شیمیایی مواد قابل اشتعال که از نظر ترکیبات شیمیایی قابلیت اشتعال داشته باشند بر دامنه‌دار بودن آتش تاثیر خواهد گذاشت.
گستره مواد قابل اشتعال: هرچه پهنا وگستره مواد قابل اشتعال بیشتر باشد آتش سوزی با شدت و سرعت بیشتری انجام می‌گیرد، مثلا یک انبار علوفه خشک یا مراتع که می‌تواند درگستره افقی یا عمودی باشد.
مراحل رخداد حریق چیست؟
مراحل رخداد حریق عبارتند از:
مرحله اول، آغاز حریق
برای آغاز احتراق، اکسیژن لازم باید به اندازه کافی وجود داشته باشد که بیشتر این عناصر مانندCO , CO2 هستند و دمای گرمای شکل گرفته در این مراحل به طور تقریبی هزار درجه فارنهایت است. دامنه‌دار بودن احتراق در این مرحله به صورت صعودی بوده و زمان بالا گرفتن این مرحله احتراق بسیار کم و پایین‌تر از 30 دقیق است.
مرحله دوم، حریق آزاد
در این مورد علی‌رغم اکسیژن لازم درون محیط آتش گرفته، هوای خارج از محیط هم به علت اختلاف حرارت برای گسترش آتش کمک خواهد کرد و همین گرم شدن فضای محیط شدت آتش را بیشتر می‌کند.
مرحله سوم، حریق آهسته
این مرحله با نام مرحله آخر در بین آتشنشان رایج است؛ آتش در این مورد بدون شعله است و گسترش احتراق در این مورد به صورت گسسته است.
مرحله عود شعله
در همه موارد احتراق، این مرحله وجود ندارد اما در صورت انباشت گاز دارای امکان اشتعال در هوا، دوباره شعله برگشت داده خواهد شد و با وجود مواد قابل اشتعال جدید در آتش امکان تشدید آتش سوزی وجود دارد.
سخن پایانی
در اکثر نقاط جهان خسارت‌هایی که در اثر حریق اتفاق می‌افتد بسیار جبران ناپذیر است و جان و مال بسیاری از افراد، تحت تاثیر این اتفاق از بین رفته و نابود شده است، در این صورت باید به این مساله که حریق چیست؟ و چگونه ایجاد می‌شود، اهمیت داد.
در این مقاله به طور اجمالی به بررسی اینکه حریق چیست؟ و انواع آن و چگونگی رخ دادنش پرداختیم و به زبان هرچه ساده‌تر سعی کریم بیان کنیم که منظور از حریق چیست؟ و به توضیح تفاوت انفجار و حریق پرداختیم که با وجود آسیب‌های ناشی از این عنصر خوشبختانه دولت‌ها تدابیر مجهز و مدرنی جهت پیشگیری و اطفای حریق اندیشیده‌اند.